Aan het Woord De blauwe draad

Rivieren lopen als een blauwe draad door het landschap. Verbinden met de stroom mee en tegen de stroom in. Levensaders voor riviermensen; schippers, bewoners, boeren, delfstofwinners, natuurvorsers. In De Blauwe Draad ontmoet ik ze; hoe beleven ze de rivieren en hoe zien ze de toekomst?

Dit keer: Rick Kuggeleijn, uiterwaardbeheerder

De imposante knotwilgen in de Havikerwaard maken misschien wel de meeste indruk. Rick Kuggeleijn bewondert het meest bescheiden exemplaar. Een half uurtje eerder ontmoetten we elkaar op de parkeerplaats van Kasteel Middachten. Koffie en koek uit de achterbak als opmaat voor een wandeling met gesprek op onbekend terrein. Op het eerste oog wonderlijk dat dit nieuw terrein voor Rick is. Je zou verwachten dat hij als programmamanager Uiterwaardenbeheer van Rijkswaterstaat iedere vierkante meter van het rivierengebied op zijn duimpje kent. “Maar, zegt Rick, de Havikerwaard is vooral particulier terrein en daar is Team Uiterwaardenbeheer nog niet aan toe. Eerst maar eens de eigen terreinen en die van de natuurorganisaties.”

Kappen en snoeien

Rick is beroepsmatig al zeker 20 jaar met het rivierengebied verbonden en heeft menige ontwikkeling meegemaakt. Hij moet er nu voor zorgen dat Rijkswaterstaat de uiterwaarden goed onderhoudt, zodat ze bij hoog water kunnen volstromen. Dit alles om de veiligheid tegen overstromen te waarborgen. Dat doet hij door afspraken te maken over het vegetatiebeheer, zodat tijdig bomen en struiken die het water in de weg staan worden gekapt en gesnoeid. Het gaat om maar liefst 335 uiterwaarden met een totale oppervlakte van 64.000 ha. Als basis voor de afspraken dient de zogenaamde legger, een kaart met toegestane vegetatiehoogtes die wettelijk is vastgelegd. Rijkswaterstaat is voor het gehele rivierengebied bevoegd gezag op grond van de Waterwet. Dus Rick kan met kracht afspraken maken met particuliere grondeigenaren. Dan is het misschien toch maar goed dat hij op deze middag van afwisselend regen, hagel en zon, de Havikerwaard leert kennen.

De Havikerwaard ligt in een immense U-bocht van de IJssel tussen Rheden en Doesburg. De schaal is dermate groot dat de scheiding tussen binnen- en buitendijks vervaagt. Wij vergissen ons. Een Rijkswaterstaat collega legt uit dat de tweebaansweg waarover we lopen niet de waterkering is die binnen- van buitendijks scheidt, maar de zomerkade die recht door de uiterwaard gaat. Zandwagens rijden af en aan. Hier wordt een nevengeul gegraven die de waterstand moet verlagen, als onderdeel van de ontwikkelingsvisie Havikerpoort.

Water is randvoorwaarde

Bij Rijkswaterstaat en bij IRM voert het water de boventoon. “Water is uiteraard randvoorwaarde. Maar als we de vegetatie legger hanteren en we baggeren af en toe een geul dan is het allemaal op orde”, zegt Rick schertsend. Maar zo simpel vindt Rick het zelf eigenlijk ook niet. Hij maakt zich meer zorgen over natuur, recreatie en cultuurhistorie, dan over waterveiligheid en waterkwaliteit. “Tot een paar jaar geleden dacht Rijkswaterstaat vrijwel alleen vanuit het water en de eisen van de Waterwet. Op afstand, als beheerder en bevoegd gezag. Sinds een paar jaar komen wij weer meer in het rivierengebied, zichtbaar met oranje hesjes aan. We praten met de mensen die er wonen, werken en recreëren en hebben het eigenlijk nooit over de Waterwet. Buiten lopen we tegen heel fundamentele problemen aan. Mest en bestrijdingsmiddelen in het oppervlaktewater, een enorm versnipperd gebied met veel hekken en obstakels. We repareren voor de derde keer een hek dat door motorcrossers is stuk geknipt. We bespreken hoe we met de buurt samen de uiterwaarden netjes bij kunnen houden.”

Integratie is recreatie

Heb je het over integratie dan heb je het over recreatie. “Alles komt bij recreatie samen”, zegt Rick. “Welke gebieden mag je in en wanneer? Wie gaat erover en voert toezicht en handhaving? Hoe kun je een gebied met zoveel eigenaren ontsnipperen? Hoe kun je natuur beschermen en ontwikkelen terwijl de recreatie toeneemt? De natuur op orde brengen is al een grote uitdaging maar de enorm toegenomen recreatiedruk is na Corona echt niet weg” voorspelt hij. Rick hoopt dat IRM niet alleen knelpunten in beeld brengt, maar ook oplossingen biedt. Dat IRM de mogelijkheid opent voor grondruil, recreatie in goede banen leidt en de nodige financiering regelt. “Wat ik jammer vind is dat IRM zich tot nog toe niet op deze problemen richt. IRM is nu vooral een water- en scheepvaartproject. Er wordt vooral gedacht vanuit hydrologie, hydraulica en morfologie. Probeer de rivier vanuit de lokale situatie te begrijpen en kijk niet te smal alleen naar het water”, is Rick zijn advies. Na drie jaar voorbereiden breekt voor Rick het uur van de waarheid aan. De kennis is vergaard, de middelen geregeld en de lokale contacten gelegd. Nu moeten de uiterwaarden daadwerkelijk op orde worden gebracht. Het maaien, kappen en snoeien kan beginnen. Dan pas kan Rick met recht zeggen “water is randvoorwaarde, maar is geregeld. We kunnen het ontvangen, de uiterwaarden zijn op orde.”