Bouwdagen brengen Integraal Riviermanagement verder

Het programma Integraal Riviermanagement (IRM) heeft een effectieve vorm gevonden om in coronatijd samen te bouwen aan de toekomst van ons rivierengebied. Afgelopen november bezochten circa 300 vertegenwoordigers van overheden, maatschappelijke organisaties en andere belangenvertegenwoordigers digitaal de allereerste Bouwdagen IRM. We ontvingen vele positieve reacties. Op deze manier samen bouwen smaakt zeker naar meer!

De Bouwdagen Maas en Rijn werden geregisseerd en gepresenteerd vanuit het fort Pannerden. Een iconische plek voor zowel de militaire als de waterstaatkundige geschiedenis.

We wisselden live interviews en studiogesprekken af met digitale discussies in ‘breakout rooms’. Tijdens de vijfde, afsluitende, Bouwdag op 15 december wilden we tijdens rondetafelgesprekken de oogst van de dag en de doorkijk naar 2021 bespreken. Deze bijeenkomst hebben we vanwege de aangescherpte coronamaatregelen helaas moeten afgelasten. Om toch te kunnen reflecteren op de Bouwdagen heeft dagvoorzitter Jette Eshuis programmamanager Steven Voest - op afstand - geïnterviewd over deze bijeenkomsten en de plannen voor 2021. Steven belooft in onderstaand interview in januari alsnog het gesprek in welke vorm dan ook voort te zetten.

Samen bouwen in een nieuwe tijd

IRM heeft sinds de startbijeenkomst op 6 februari jl. niet stilgezeten. Plannen voor kleinschalige fysieke sessies waarin we eerste toetsingen wilden doen en eerste inbreng voor het Beeld op de Rivieren wilden ophalen zijn vanwege de coronacrisis in het voorjaar snel omgezet naar een digitale vorm. De inzet van de zich snel ontwikkelende digitale hulpmiddelen in combinatie met live sessies vanuit fort Pannerden bleek in november een aansprekende en effectieve vorm om met een aanmerkelijk groter publiek in gesprek te gaan over de opbrengst van deze kleinere sessies.

Duidelijk is geworden dat ook zonder lijfelijke aanwezigheid samen bouwen aan IRM wel degelijk mogelijk is. De lijn van de Bouwdagen met in ieder geval digitale en zo mogelijk ook fysieke ontmoetingen zetten we dan ook de komende jaren door. Waarschijnlijk twee- á driemaal per jaar. Ondersteund door het in november gelanceerde participatieplatform www.bouwplaatsirm.nl.

Fundament IRM centraal tijdens eerste Bouwdagen

Rode draad door alle Bouwdagen is het bouwplan met stappen en bouwstenen. Op elke Bouwdag kijken we naar de stappen die achter ons liggen, bespreken we de bouwstenen die gereed zijn en aan welke we werken en hoe een en ander zich tot elkaar verhoudt.

Logischerwijze stonden deze eerste Bouwdagen in het teken van het fundament. Saskia van Vuren – werkgroeptrekker Onderzoek – presenteerde de resultaten van onderzoek naar de bodemligging in de rivieren en de natuurlijke ontwikkeling van de waterafvoer over de verschillende riviertakken.

Door dit onderzoek komt de urgentie van IRM sterk in beeld. De gegevens maken duidelijk zichtbaar dat de scheepvaart bij droge periodes gaandeweg vaker en langer in het gedrang zal komen evenals de afvoer over de IJssel, van belang voor de opbouw en behoud van de zoetwatervoorraad van ons land. Tegelijkertijd leidt droogte tot minder natuurlijke dynamiek in het riviersysteem wat steeds meer zijn weerslag zal hebben op de natuurwaarden. Kortom; alles hangt met alles samen.

De knoppen van IRM

Voor Marieke Hofstra – werkgroeptrekker Planvorming – zijn bodemligging en afvoercapaciteit daarom “knoppen van het systeem” waaraan je kunt draaien om te komen tot een optimale inrichting van het riviersysteem. Anders gezegd; kennis over de huidige en toekomstige werking van het riviersysteem (de zogeheten ‘autonome ontwikkeling’) is nodig om te identificeren waar knelpunten kunnen optreden en welke mogelijkheden er zijn deze op te lossen. In de bouwsessies van de Bouwdagen verkende Marieke met de deelnemers hoe we deze mogelijke oplossingen kunnen uitwerken tot mogelijke alternatieven waarmee we uiteindelijk toewerken naar een Programma onder de Omgevingswet voor IRM.

Een belangrijke vraag bij het opstellen van de alternatieven is in welke mate we kunnen draaien aan de twee systeemknoppen. Wat is wel en niet meer realistisch? Op basis van de criteria haalbaar, maakbaar, betaalbaar en beheerbaar selecteren we samen met deskundigen welke instellingen niet meer realistisch zijn en we dus niet meer verder hoeven te onderzoeken. In de eerste helft van 2021 ronden we dit onderzoek af en leggen het resultaat vast in de Notitie Realistische Beleidsopties. Dit resultaat bespreken we natuurlijk ook weer tijdens nieuwe Bouwdagen.

De eerste helft van 2021 staat ook in het teken van voorbereiding van de Notitie Kansrijke Alternatieven (NKA), het Milieueffectrapport (MER), de Maatschappelijke Kosten-Batenanalyse (MKBA) en het Programma onder de Omgevingswet (POW). Hoe deze stappen te zetten werken we nog nader uit. Het bouwen van de kansrijke alternatieven vindt ook weer samen, onder andere op Bouwdagen, plaats.

Oog voor wijdere omgeving

Deelnemers aan de Bouwdagen deden een oproep oog te hebben voor de wijdere omgeving van het rivierengebied. Ook bovenstrooms, In Duitsland en België zijn ontwikkelingen gaande die het functioneren van het Nederlandse deel van het rivierengebied beïnvloeden. En dan zijn er ontwikkelingen in het Nederlandse rivierengebied zelf die hun invloed tot ver in het achterland doen gelden. Droogte werd hierbij als belangrijk voorbeeld genoemd.

Veel inbreng voor Beeld op de Rivieren (BoR)

Een belangrijk deel van deze Bouwdagen stond in het teken van de bouwsteen Beeld op de Rivieren (BoR). BoR levert kaartbeelden van het rivierengebied met de huidige situatie, de knelpunten en de ambities. Samen met de resultaten van het onderzoek naar werking van de knoppen van het systeem kunnen we de eerder genoemde alternatieven ontwikkelen. Alternatieven die elk op een eigen wijze een oplossing bieden aan de gesignaleerde knelpunten en invulling geven aan onze ambities. Het BoR is daarmee een voornaam fundament voor het bouwen van het POW voor IRM.

Na maanden van verzamelen van bestaande kennis en deskundigensessies werd het eerste concept tijdens de Bouwdagen aan een breder publiek voorgelegd ter verifiëring en aanvulling. Voor de Maas onder aanvoering van programmanager Maas Koos Beurskens en voor de Rijn onder aanvoering van programmamanager Rijn Jan Willem Kamerman.

Gezamenlijk werd gewerkt aan de acht deelgebieden van ons rivierengebied: Splitsingspuntengebied, Waal-Merwede, Nederrijn-Lek, IJssel, IJssel-Vechtdelta, Zuidelijke Maasvallei, Noordelijke Maasvallei en Bedijkte Maas. In sessies op Maas- en Rijnniveau hielden we de trajectinformatie tegen het licht met als vraag of ontwikkelingen en knelpunten op systeemniveau plaatsvinden of alleen lokaal of regionaal spelen. Ten behoeve van de Bouwdagen werd een GIS-Viewer gelanceerd met het BoR-kaartbeeld dat deelnemers ter ondersteuning konden benutten.

Duidelijk is dat naast hoogwaterveiligheid, ook waterbeschikbaarheid (droogte), waterkwaliteit, natuur en scheepvaart belangrijke pijlers moeten zijn binnen IRM. Dit beeld is in de sessies op de Bouwdagen bevestigd. Deze beleidsthema’s staan gelijkwaardig naast elkaar. Wat we daarnaast ook constateren is dat er op een groot aantal punten in het rivierengebied meerdere van deze thema’s op specifieke plekken bij elkaar komen en tot concrete opgaves leiden. Zoals bijvoorbeeld het splitsingspuntengebied en de Maas van Maastricht tot en met de invaart van het Julianakanaal en voorbij stuw Borgharen. Op beide plekken zijn in de huidige situatie knelpunten voor de scheepvaart en speelt nu maar zeker met de langere perioden van droogte die we in de toekomst verwachten het vraagstuk van waterverdeling/ waterbeschikbaarheid bij lage afvoeren. De mogelijke ingrepen die nodig zijn om deze opgaven aan te pakken bieden kansen voor natuurontwikkeling en het vergroten van de afvoercapaciteit. De mogelijke rol van delfstoffenwinning bij deze ontwikkelingen is tijdens de Bouwdagen duidelijk benoemd. Ook in het licht van de bouwopgave waar Nederland de komende decennia voor staat.

Tot slot werd vaak benoemd dat het jammer is dat de landbouw beperkt aanwezig is omdat daar sprake is van een transitie naar minder intensieve vormen van landbouw en een afname van het aantal hectares. Het betrekken van de landbouw in het vervolg van IRM is een aandachtspunt.

Meer tijd voor afronding BoR

De levendige discussies op de Bouwdagen en de reacties die tot 4 december op www.bouwplaatsirm.nl konden worden achtergelaten leiden weliswaar niet tot een ander Beeld op de Rivieren, maar vulde het getoonde beeld wel wezenlijk aan. IRM neemt daarom ook de tijd om alle informatie te verwerken, het BoR te completeren en aan de IRM-gemeenschap te tonen. Dit was een duidelijke behoefte die de deelnemers tijdens de Bouwdagen uitten waaraan we komend voorjaar gehoor zullen geven.

Iedereen die een schriftelijke reactie heeft ingediend per e-mail of op de online Bouwplaats ontvangt een toelichting wat we met de inbreng hebben gedaan. Als alles is verwerkt toetsen we via de Bouwplaats eerst of we dit goed hebben gedaan voordat we om een bestuurlijk besluit vragen.

De feedback tijdens de Bouwdagen heeft ook input opgeleverd die we niet in Beeld op de Rivieren kunnen meenemen. Het gaat in die gevallen om heel concrete projecten of korte-termijn-opgaven en ontwikkelingen die te gedetailleerd zijn voor de schaal van een ontwikkelperspectief. Deze reacties bewaren we zodat die mogelijk een plek kunnen krijgen in één van de IRM-pilots of in de maatregelpakketten die op termijn gemaakt worden bij de ontwikkeling van alternatieven.

IRM in de praktijk

Werken aan de rivieren doen we natuurlijk al eeuwenlang maar vanuit een enkele vraag of behoefte. Duidelijk is geworden dat we het nu integraler willen oppakken. Omgevingsmanager Hans Brouwer sprak tijdens de Bouwdagen vijf ervaren projectmanagers. Zij riepen op een wenkend perspectief te ontwikkelen opdat we samen richting kunnen bepalen waar we naar toe willen werken. Ook vroegen zij heldere kaders op systeemniveau waarbinnen zij hun projecten kunnen ontwikkelen en uitvoeren.

Om praktijk en theorie samen te brengen is in de sessie Netwerk IRM; verbinding van programma en praktijk van Vince Douwes - werkgroeptrekker Werkwijze - doorgepraat over de opzet van een praktijknetwerk met voorbeeld- en pilotprojecten. Dit idee werd omarmd als goede plek om ervaringen uit te wisselen tussen projecten en tussen project en programma. Deelnemers gaven wel mee nog goed door te denken welke doelen we met een dergelijk netwerk zouden willen bereiken en wat pilotprojecten kunnen bijdragen aan IRM.

Bekijk de presentaties en de opnames van de plenaire en bouwsessies van de Bouwdagen

Impressie vragen en opmerkingen uit de chat

• Hoe en wanneer worden burgers bij het IRM-proces betrokken?
• Houdt IRM rekening met de bouwopgave van Nederland en bijbehorende behoefte aan delfstoffen?
• Hoe neemt IRM ruimtelijke kwaliteit, natuur, landschap en cultuurhistorie mee in de afwegingen?
• Zorg dat de maatregelen passen bij de karakteristieken voor het gebied.
• Hoe ziet het werkproces er de komende tijd uit. Wanneer kan ik weer inbreng leveren?
• Hoe neemt u de internationale context mee in de ontwikkeling van IRM?
• Houdt ook rekening met de toegankelijkheid van het gebied voor diverse recreanten, zoals de sportvisserij?
• Probeer verschillende opgaven te verbinden!

Een aantal vragen hebben we al beantwoord op de online Bouwplaats van IRM. Dit vullen we gaandeweg verder aan.