De Blauwe Draad

Rivieren lopen als een blauwe draad door het landschap. Verbinden met de stroom mee en tegen de stroom in. Levensaders voor riviermensen; schippers, bewoners, boeren, delfstofwinners, natuurvorsers. In De Blauwe Draad ontmoeten wij ze: hoe beleven ze de rivieren en hoe zien ze de toekomst? Dit keer:

Benno Bultink, manager Connected River

“Kijk”, zegt Benno Bultink, “dat boeit me nou. Elke keer word ik weer verrast door hoe de rivier wordt gebruikt”. We staan op een kille en winderige dag aan de oever van de Spiegelwaal en kijken met verbazing naar twee zwemmende mannen. “Ik zou wel willen weten waarom ze hier zwemmen en hoe ze het ervaren. En dan bedenken hoe zwemmen veilig kan zonder kans te lopen aangevaren te worden.” Ondanks zijn nieuwsgierigheid spreekt Benno de mannen niet aan. We kiezen ervoor om door te lopen en te praten over zijn kijk op rivieren en zijn Europese project Connected River. Zijn kijk op de rivier is die van de gebruiker, zoveel maakt het voorval wel duidelijk.

De rivier is een levend wezen

De Spiegelwaal kwam In 2016 gereed en de overige projecten van Ruimte voor de Rivier volgden niet veel later. De waterstaatkundige werken waren af, de aannemers vertrokken, Maas en Rijn voor decennia op orde. Maar in de ogen van Benno waren de gebieden verre van af. De Spiegelwaal was een leeg canvas, klaar om gekleurd te worden door de gebruikers.

“Wat mij hier aanspreekt is hoe het gebruik van het Rivierpark zich gaat ontwikkelen en hoe de verschillende gebruikers met elkaar om zullen gaan,” zegt Benno. “De rivier is meer dan stromend water en een transportas naar het Roergebied. Het is een levend wezen, een zich voortdurend ontwikkelend ecosysteem.” En met ‘ecosysteem’ doelt Benno niet alleen op de natuur maar vooral op het samenspel van belanghebbenden en geïnteresseerden in het gebied.

Liever geen verbodsborden

Volgens Benno verandert het gebruik van gebieden zich in een steeds rapper tempo. Om die veranderingen te kunnen geleiden moeten overheden steeds sneller anticiperen. Dat geldt ook voor Rijkswaterstaat, waar Benno als innovatiemanager werkt. Rijkswaterstaat is tenslotte verantwoordelijk voor het gebruik van de rivieren met inbegrip van de nevengeulen.

“Rijkswaterstaat is traditioneel van de grote projecten met lange procedures. De ontwikkeling van het gebruik gaat echter veel sneller, is veel onvoorspelbaarder en vraagt een grotere wendbaarheid”, zegt Benno. Het in goede banen leiden van het gebruik kan niet zonder samenspraak met de gebruikers, meent hij. Het liefst begint hij bij de behoeften van de gebruikers en zoekt hij samen met hen naar de mogelijkheden binnen de maatschappelijke regels.

Benno en ik staan inmiddels aan de oever van de Spiegelwaal bij een bouwwerk van verbodsborden. De verbodsborden lijken een reactie op opeenvolgende onverwachte ontwikkelingen. Met zijn aanpak wil Benno geen reactie, maar ‘proactie’. “Liever geen verbodsborden,” zegt hij fronsend.

Rust en ruimte in het centrum van de stad

Sinds het gereedkomen van de Spiegelwaal in 2016 wordt het Rivierpark steeds intensiever en meer divers gebruikt. Het lege canvas wordt gekleurd. Strandrecreanten, joggers en wandelaars ontdekten als eersten het gebied. Al snel werd het park benut voor voorstellingen en festivals. Waar het historische Nijmegen aan de zuidzijde van de Waal ligt verrijzen aan de noordzijde nieuwe woonwijken, de ‘Waalsprong’, een groeiende bron van bezoekers aan het Rivierpark. Je zou kunnen zeggen dat het Rivierpark steeds meer het centrum van de stad wordt. Een dorpscentrum met natuur, recreatie en wonen.

En de ontwikkelingen gaan voort. ”Deze zomer is het Bastion geopend, het nieuwe watersportcentrum in de Spiegelwaal. Dan wordt het drukker op het water. Hoe zorg je er dan voor dat er veilig gezwommen en gevaren kan worden op een manier waarbij de natuur standhoudt?” Benno vervolgt; “Met de almaar warmer wordende zomers zoeken steeds meer mensen aan het eind van de dag het water op om te ontspannen. Juist in de steden. Als je later op de dag komt trekken meer jonge mensen naar het gebied. Hoe bereik je nu die jongeren en hoe kun je ervoor zorgen dat zij dit gebied veilig kunnen gebruiken?”

Vragen die Benno hoopt te beantwoorden in zijn Europese samenwerkingsproject Connected River. “Je weet dus dat de komende jaren nog veel gaat veranderen.”

Kleine stapjes, samen leren

Connected River bouwt voort op ‘De Digitale Rivier’, een innovatieprogramma van Rijkswaterstaat waar Benno initiatiefnemer en programmamanager van is. Benno ontwikkelde digitale instrumenten om de communicatie met gebiedsgebruikers te verbeteren zodat Rijkswaterstaat haar taken in gebieden beter en sneller kan uitvoeren. Het bleek al gauw dat instrumenten beter werken als ze samen met de gebruikers zijn ontwikkeld.

Europese partners passen zijn ervaringen toe en doen nieuwe ervaringen op. Alle ervaringen worden in een ‘playbook’ bijgehouden met noties over welke aanpak onder welke omstandigheden het beste uitpakte. Als het playbook gereed is zal het wereldwijd beschikbaar worden gesteld door de International Association of Cities and Ports.

“We gaan ‘kort cyclisch’ volgens een ‘design thinking’ manier te werk,” zegt Benno. Hij legt uit dat ‘design thinking’ een aanpak is waarbij innovaties ontwikkeld worden uitgaande van wat de gebruikers beweegt. Met ‘kort cyclisch’ doelt Benno op een ontwikkelpad van kleine stapjes om die samen met de gebruikers te evalueren alvorens de volgende stap op het pad te zetten. “Daar hoort bij dat je het ecosysteem – partijen die een belang hebben of bijdrage kunnen leveren aan oplossingen – laat groeien, gaat uitbreiden.”

“Wat ik belangrijk vind is dat we in ons Europese project niet direct naar technische oplossingen zoeken, maar beginnen met te begrijpen wat er in het gebied gebeurt, de reden waarom gebruikers er zijn en hoe zij tegen veranderingen aankijken. Het levert ons een andere aanpak op die je beter in staat stelt te anticiperen op ontwikkelingen, met name in gebieden waar je veel gebruikers en snelle onvoorspelbare ontwikkelingen hebt.”

Van Hamburg tot Kleine Nete

Connected River bestaat uit experimenten in stedelijke en landelijke gebieden. De Spiegelwaal ziet Benno als landelijk gebied, niet vanwege het landschap maar vanwege het ecosysteem van gebruikers en belanghebbenden. “In Amsterdam zit relatief veel inspiratie en innovatiekracht en is men al volop bezig met design thinking. In Nijmegen vind je dergelijk partijen nauwelijks.”

De Kleine Nete – het Vlaamse experiment - is in alle opzichten landelijk gebied. De Kleine Nete is een zijrivier van de Schelde waar men snelgroeiend recreatief gebruik in overeenstemming wil brengen met de beschermde natuur en het zeldzaam schone water.

De stedelijke experimenten vinden plaats in de wateren van Hamburg, Lille en Amsterdam. Het steeds intensievere gebruik van de wateren hier is voor een belangrijk deel een gevolg van stedelijke ontwikkeling en havenontwikkeling. Veilig op het water is een groeiende zorg. Zo krioelt het Amsterdamse IJ van transportschepen, kegelschepen met chemische lading, rondvaartboten, recreanten die de regels op het water vaak niet zo nauw nemen en pontjes die haaks op het overige verkeer de oversteek maken van Centraal Station naar Amsterdam Noord. Het Connected River experiment zoekt uit hoe daar ordening in aan te brengen.

Adaptatie

Met design thinking en kort cyclisch werken doet Connected River ervaring op met adaptatie op projectniveau. Ook IRM heeft de ambitie om adaptief te werken. Ligt hier een kans voor het oprapen, vraag ik Benno? “Ik ben blij met het integrale karakter van IRM. Het gaat niet alleen om hoogwaterveiligheid en beroepsvaart, maar om alle ontwikkelingen in het rivierengebied, om een toekomst-vaste inrichting, gebruik en beheer.” Benno hoopt dat de opbrengst van Connected River kan worden benut als IRM met gebiedsuitwerkingen aan de slag gaat.

Aan de oever van de Waal met uitzicht op historisch Nijmegen besluiten we een punt achter dit gesprek te zetten. Maar een nieuw gesprek dient zich gelijk aan. “In Amsterdam denken we na over een boei die met de vaarweggebruikers kan communiceren. Misschien ook hier een goed idee …..”. We zetten onze wandeling langs de Spiegelwaal voort.