“Op naar toekomstvaste besluiten voor water en bodem”

Met alles wat er naast klimaatveranderingen op ons afkomt – van de transities in energie en landbouw tot biodiversiteit en de grote vraag naar woningen – is ‘integraliteit’ meer dan ooit het sleutelwoord. Dat integraal plannen maken behoorlijk complex is, bleek ook na twee jaar IRM. Na een pas op de plaats wordt daarom nu éérst gewerkt aan duidelijke kaders die leidend zijn voor gebiedsgerichte plannen. In gesprek met IRM-stuurgroepvoorzitter Jaap Slootmaker en Piet Zoon, voorzitter van de Adviesgroep Rijn.

Juist omdat de klus die we in het rivierengebied moeten klaren zo ingewikkeld is, zijn Jaap en Piet blij met de gefaseerde aanpak waartoe na de herijking is besloten.

Eerst leggen we nu de nationale beleidskeuzes vast voor ‘water’ en ‘bodem’ in het Programma onder de Omgevingswet (POW) IRM. Dit zijn keuzes die richting geven aan de ontwikkeling van de riviersystemen. Daarna werken we plannen in en met partners in de regio’s verder uit. Dat zorgt voor meer overzicht én snelheid.

“Natuurlijk is juist de integrale aanpak van IRM goed. Maar als je álles op de hooiwagen tast, moet je opletten dat die niet omvalt”, reageert Piet Zoon. “Integraliteit heeft het risico van stroperigheid in zich, en er is juist veel behoefte aan daadkracht.”

“Er is altijd nóg wel een onderzoek te doen”, vult Jaap aan. “Maar we moeten nu vooral ook aan de slag. Een deadline helpt natuurlijk.” Dus is nu afgesproken dat de stuurgroep het Ontwerp POW in april 2023 tegemoet kan zien, waarna de terinzagelegging en besluitvorming volgen.

Vóór de stuurgroep heeft de achterban van Piet dan al kunnen reageren, net als de Klankbordgroep Maas. Voor de nog openstaande onderzoeksvragen voor na 2023, zetten we een Kennisprogramma 2023-2029 op. Ook dat is een uitkomst van de herijking.

Draagvlak in het rivierengebied

In de Adviesgroep Rijn en de Klankbordgroep Maas zijn maatschappelijke organisaties uit het rivierengebied vertegenwoordigd. Zij denken mee over de Deltaprogramma’s Rijn en Maas en waren ook co-creators tijdens de Bouwdagen IRM.

“Het is belangrijk om ook de komende tijd de stem van de omgeving mee te wegen”, onderstreept Piet. “Als het goed is, gaan maatschappelijke organisaties en lokale overheden na vaststelling van het POW al over ongeveer een jaar aan de slag in hun regio. Vergeet dus niet om bijvoorbeeld de nieuw gekozen gemeenteraden goed te informeren en aan te haken.”

Jaap: “Mijn beeld is wel dat tijdens die Bouwdagen vanuit de regio’s breed is bijgedragen aan IRM. Dit heeft geleid tot gedeelde (toekomst)beelden over de rivieren en ook gezorgd voor draagvlak voor wat we te doen hebben in het rivierengebied. Juist door nu landelijk toekomstgerichte besluiten te nemen over waterafvoercapaciteit, waterverdeling en bodemligging, hopen we dat er straks meer duidelijkheid en handelingsruimte ontstaat om gebiedsgericht aan de slag te gaan.”

Op naar uitvoeringskracht in de regio

De bestuursovereenkomst die tegelijk met het POW in concept klaar moet zijn, biedt houvast voor samenwerkingsafspraken in de regio’s. “Hopelijk ondersteunt die bestuursovereenkomst straks de uitvoeringskracht”, zegt Piet. Want ook dat is een kluif. “Regelgeving staat vaak haaks op integraal denken en ons openbaar bestuur is er qua systeem nog niet op ingericht.”

Een ander vraagstuk: hoe inwoners mee te nemen? “Je wilt in elk geval géén herhaling van de regionale energiestrategieën, waar bij de uitvoering uiteindelijk veel weerstand ontstond.” Een participatieplan is nu in de maak om hier handen en voeten aan te geven.

Hoe dan ook zullen we duidelijk moeten maken in onze communicatie dat niet alles kan, vinden beide voorzitters. “We moeten vooral geen verstoppertje spelen en eerlijk zijn over keuzes”, verwoordt Jaap. “Er is geen oplossing zonder nadelen.”

En al is het ingebakken in onze ‘Hollandse cultuur’ om te denken dat we alle waterproblemen kunnen oplossen, er zijn grenzen aan de maakbaarheid. We hebben de rivieren willen beheersen met dijken en stuwen, maar merken nu dat die oplossingen ook hun keerzijde hebben, onderstreept Jaap. “Kijk naar de sedimenthuishouding en bodemdaling die nu problemen opleveren.”

Op naar het POW

Al met al is het dus nog steeds niet eenvoudig. Maar dat de ‘knip’ in planvorming gaat helpen, daarvan zijn Jaap en Piet overtuigd. Dus wordt de deadline van april 2023 natuurlijk gehaald. Piet: “Genoeg gepraat, nu actie. Dat was ook te horen tijdens de IRM-bijeenkomst medio april, na de herijking.” Jaap: "We moeten onszelf niet de ruimte bieden om die deadline niet te halen. Zonder onrecht te willen doen aan al het vele, mooie werk dat is verzet: daarna beginnen we pas ‘buiten’. Daarbij is van belang dat we het tempo er goed in houden en dat we binnen afzienbare termijn concrete plannen opleveren om zichtbaar te maken wat IRM kan betekenen.”

Als we een jaar vooruitkijken: wanneer zijn de voorzitters dan tevreden? Hoe waardevol de IRM-pilots ook zijn, volledig ‘integraal’ zijn ze in de ogen van Piet niet. Hij zou het dan ook mooi vinden om snel te starten met een pilot om in het gebiedsgericht werken vooral ook ervaring op te doen met integraal samenwerken in de regio.

En Jaap? “Als er in het POW straks toekomstvaste besluiten staan, ben ik tevreden. En als die beleidskeuzes kunnen rekenen op bestuurlijk draagvlak en in de regio’s worden gezien als verstandige maatregelen om met zowel extreem hoogwater als extreem laagwater om te gaan.”